Afrikada boya-başa çatdığımdan məndə dünyanın başqa yerlərində yaşayan insanlardan fərqli olaraq, tarix anlayışı olmayıb. Dilimiz – Somali dilinin 1973-cü ilədək əlifbası olmadığından yazıb-oxumağı da öyrənməmişik. Bildiklərimiz bizlərə ağızdan-ağıza keçən şeirlərlə, nağıllarla və ən əsası, valideynlərimizin bizə aşıladığı bacarıqlarla ötürülüb. Məsələn, anam mənə quru otdan süd saxlamaq üçün qab hörməyi, atam heyvanlara baxmağı və onların sağlamlığına necə əmin olmağı öyrədib. Biz heç vaxt keçmişdən danışmırdıq – buna heç kimin vaxtı yox idi. Hər şey bu gün üçün idi, bu gün nə edəcəyimiz idi. Bütün uşaqlar yerindədirmi? Bütün heyvanlar salamatdırmı? Bu gün nə yeyəcəyik? Suyu haradan tapa bilərik?

Somalidə biz dədə-babalarımızın min illər əvvəl yaşadığı həyatı elə bir ciddi dəyişiklik olmadan yaşayırdıq. Köçəri kimi bizim nə elektrikimiz, nə telefonumuz, nə maşınımız, nə kompüterimiz, nə də televizorumuz var idi. Bütün bunlara görə həyatımız Qərbdə yaşayanların həyatından fərqli olaraq, vaxt və tarix anlayışından asılı deyildi.

İnsan həyat yolu ilə addımlayarkən tufanlardan keçəndə də, günəşin şəfəqlərindən həzz alanda da, burulğanın düz ortasında dayananda da onun nicatı məhz iradəsindən asılıdır.

Bizim cəmiyyətdə onlar qızıla bərabər tutulduğundan uşaqlığımdan bu heyvanın həyatımızdakı böyük rolunu bilirdim. Səhrada onlarsız yaşamaq, sadəcə, mümkün deyil. Bir Somali şeirində deyildiyi kimi:

Dişi dəvə

Sahibinə anadır.

Erkək dəvə

Sahibiyçün həyatdır.

Və bu, doğrudur. İnsanların həyatı dəvələrlə ölçülür, öldürülən insanın dəyəri yüz dəvəyə bərabərdir. Qatilin qəbiləsi qurbanın ailəsinə yüz dəvə verməlidir, yoxsa ikinci tərəf intiqam üçün qatilə hücum edər. Gəlinin ənənəvi qiyməti dəvələrlə ödənilir. Gündəlik həyatda isə onlar sağqalma səbəbimiz idi. Başqa heç bir heyvan səhra həyatına belə yaxşı uyğunlaşa bilməz. Dəvə həftədə yalnız bir dəfə su içir, amma bir aya qədər susuz qalmağı bacarır. Üstəlik dəvənin südü bizi qidalandırır, susuzluğumuzu yatırır – sudan uzaqda bu, əvəzolunmaz nemətdir. Hətta ən isti vaxtlarda belə dəvələr maye ehtiyatlarını saxlayır və sağ qalırlar. Onlar quraq çöllərdə rastlarına çıxan alçaq tikanlı kollarla qidalanır, beləcə, ot başqa heyvanlar üçün qalır.