Martunaşendə əməliyyat mənbəyim vardı, çox çətinliklə Kuşşi Armavir kəndinin kənarında görüşümüz baş tutdu. Məlumata görə, Çaykəndə Yerevandan Tatul Krpeyan adlı cavan dəstə başçısı gəlmişdi. Həddindən artıq əzazil olduğunu, yerli çaykəndlilərin qəti şəkildə vertolyotla köçməsini, gediş-gəlişini qadağan etmişdi. İtaət etməyəni həbslə hədələyir və adamları, görk olsun deyə, bir neçə gün həbs edib kənara buraxmırdı.

Çaykəndin azad edilməsi SSRİ-nin rəhbəri Mixail Qorbaçov, SSRİ Müdafiə naziri, SSRİ Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin sədri, Azərbaycanın rəhbəri Ayaz Mütəllibov səviyyəsində müzakirə olunmuş, respublika rəhbərlərinin hamısı Xanlara (indiki Göygöl) gəlmiş və 1991-ci il aprelin 30-da başlamış əməliyyat mayın 4-də tamamlanmışdı. Bu günlərin hər biri tarixi hadisələrlə doludur. İlk gündən sonunadək iştirakçısı və şahidi olduğum bu hadisələr tariximizin qələbə səhifəsidir. Az yada salınan, danışılmayan, unudulmuş qələbə...

Ermənilər bu kəndə 1896-cı ildə Türkiyədən köçüblər. Sultan Əbdülhəmidin dövründə Anadoluda yaşayan ermənilər və türklər arasında ilk ciddi qarşıdurmalar baş verən zaman Çar Rusiyasına sığınan erməniləri Gəncə ətrafında yerləşdirirlər. Çaykənddə, Martunaşendə (Qarabulaq) tikilən kilsələrin üzərində də 1896-cı il yazılmışdı.

Çaykənd erməniləri də söhbət zamanı babalarının Türkiyədən köçdüyünü söyləyirdilər. Çaykənd Kürəkçay boyu, çayın hər iki sahilində salınıb. Bir tərəfi meşəli dağlar, bir tərəfi Kamo və Azad kəndləridir. Gəncə-Göygöl yolundan keçəndə kənd çox aşağıda, dərədə olduğundan görünmür. Çaykənd sonradan Murovdan çəkilmiş Kəlbəcər-Gəncə yolunun, Toğanadan, Göygöl, Maralgöldən gələn yolun, keçmiş Şaumyan rayonundan (Ağcakənd) Gəncəyə gələn dağ yolunun üstündə yerləşmiş strateji əhəmiyyətli, 1000-dən çox evi olan bir kənddir. Tarixçilərdən eşitdiyimə görə, 1918-ci ildə Azərbaycana gələn türk ordusu Çay­kənddə döyüşməyi riskli sayıb, kəndi bir müddət mühasi­rədə saxlasa da, ora girməyib.