Nesrin Sarıahmetoğlu

Doç. Dr. Nesrin Sarıahmetoğlu

Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih bölümünden mezun oldu. 1988’de Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünde Araştırma Görevlisi olup Yüksek lisansını Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı’nda “Azeri-Ermeni İlişkileri ve Dağlık Karabağ Olayları” (1989) konulu teziyle yaptı. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı’nda “Azeri-Ermeni İlişkileri (1905-1920)” adlı doktora tezini 1996’da tamamladı.

Geriliğe, cehalete karşı yeni dünya görüşü uğrunda mücadelede eğitimcilik, Azerbaycan’da kitlesel bir hal alsa da, bu hareketin diğer üyeleri gibi Nerimanov’un da faaliyetleri çeşitli fikir akımlarının bir kolunu teşkil ediyordu.

Geriliğe, cehalete karşı yeni dünya görüşü uğrunda mücadelede eğitimcilik, Azerbaycan’da kitlesel bir hal alsa da, bu hareketin diğer üyeleri gibi Nerimanov’un da faaliyetleri çeşitli fikir akımlarının bir kolunu teşkil ediyordu.

Onun dünya görüşündeki değişiklik, geçtiği zorlu yollar çoğu kez ideolojik kinaye ile hatırlanmaktadır. 1917’ye kadar milliyetçi, sonra millete aykırı konumda, 1920- 1930’lu yıllarda represya (cezalandırma) dönemi de dahil olmak üzere yeniden milliyetçi, yeniden kurulma döneminde resmi Marksist, Sovyet hükümeti devrildikten sonra başlayan süreçte ise millet haini ve milli kahraman tiplerindeydi.

XIX. yüzyılın ikinci yarısında Rusya’da, ticaret ve sanayinin hızlı bir gelişim kaydetmesiyle 19 Şubat 1861’de II. Aleksandr bir kanun çıkardı. Buna göre, köylüler azat edilecekler; beyler tarafından alınıp satılamayacaklar ve değiştirilemeyeceklerdi.

XIX. yüzyılın ikinci yarısında Rusya’da, ticaret ve sanayinin hızlı bir gelişim kaydetmesiyle 19 Şubat 1861’de II. Aleksandr bir kanun çıkardı. Buna göre, köylüler azat edilecekler; beyler tarafından alınıp satılamayacaklar ve değiştirilemeyeceklerdi. Rusya köylüleri, hükümetin verdiği borç para ile kendi topraklarını satın alma ve böylece topraklarının sahibi olma hakkını elde etmişler, fakat gerçek anlamda özgürlüklerine kavuşamamışlardı. Çünkü, onlar toprağı çok pahalı olarak beylerden satın almalı ve aldıkları hissenin karşılığında da zor şartları yerine getirmeliydiler. 1861 reformları, sadece Rusya’da uygulanıp, ülkenin diğer bölgelerine yayılmadı.

Azerbaycan köylüsü, toprak sahibi köylüler ve devlet köylüleri olmak üzere iki gruba ayrılıyordu. Devlet köylüleri yapılan reformlara rağmen hala çok az toprağa sahipti ve geniş araziler köyün zenginlerinin ellerinde toplanmıştı.

Azerbaycan köylüsü, toprak sahibi köylüler ve devlet köylüleri olmak üzere iki gruba ayrılıyordu. Devlet köylüleri yapılan reformlara rağmen hala çok az toprağa sahipti ve geniş araziler köyün zenginlerinin ellerinde toplanmıştı.

Toprak sahibi köylülerin durumu da kötüydü. Topraklarının sahibi olan köylülerin arazileri 1870 reformundan sonra beylerin mülkiyetinde kaldı. Ayrıca hisselerine düşen toprak payları da gittikçe azaldı.

XIX. yüzyılın sonlarında Azerbaycan köylerinde 113 binden fazla sürekli maaşlı işçi, 200 bin kadar ise Azerbaycan’a gelen çeşitli milletlere mensup işçi çalıştırılmaktaydı.

1870-1880’de Azerbaycan köylülerinin memnuniyetsizliği olaylar şeklinde kendini gösterip, bazı yerlerde (Gence, Kazah, Nahçivan) beyler ve Çar’ın idarecilerine karşı silahlı çatışmalarla neticelendi.

Rusya’nın merkezi eyaletlerinden farklı olarak, Kafkasya Ötesi’nde köylü reformlarının hayata geçirilmesi daha geç bir tarihe rastladı. Reformların ilk önce Gürcistan’da uygulanılmasına karar verildi ve 1863’de bütün hazırlıklar tamamlandı. Haber Azerbaycan’ın batı bölgelerine bilhassa Zakatala’ya ulaştığında büyük bir isyan çıktı. Bu isyan toprak kanununa karşı olanların bir hareketi niteliğindeydi ve hemen bastırılarak 18 kişi idam edildi, yüzlerce kişi de kürek cezasına çarptırıldı.